Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde dinleme-anlama sınavları nasıl olmalı ? Yabancılara Türkçe öğretirken dinleme sınavlarını nasıl yapmalıyız? Dinleme becerisinin kazandırılmasında genel amaç, öğrencinin dilde dinlediği bir iletiyi doğru olarak anlamasını sağlamaktır. Daha sonra öğrencinin duyduğu kelimeleri tanıması ve kelimelerin telaffuz özelliklerini doğru olarak algılayabilmesi de dinleme öğretiminin hedefleri arasındadır. Kişinin öğrendiği dille sözlü iletişim kurmasının temelini dinleme becerisi oluşturur.
Öğrendiği dilde dinleme becerisini geliştirebilen öğrencilerin önce konuşma, daha sonra kendini çeşitli konularda ifade etme ve sonunda tartışmaya girme konularında yüreklendiği görülmektedir. Dil gelişimi demek bireylerin çevrelerinden öğrendikleri kelimeleri duygu ve düşüncelerini anlatabilme, çevredeki konuşmaları ve yazılanları anlayabilmesi demektir. Anlama becerisi, olayları gözleyerek, izleyerek, yaşayarak, dinleyerek ve okuyarak; anlatım becerisi ise yaşamın içerisinde problemlerini çözerek, konuşarak geliştiğine göre yabancı dil öğrenen bireyin gerek dinleme gerekse izleme-dinleme yoluyla dili anlama becerisini geliştirilmesi gerekir. Bu beceriyi geliştiren bireyin kelime hazinesi gelişmeye başlar…
Yabancılara Türkçe öğretiminde dinleme becerisinin gelişmesi öncelikle kişinin yeterliği ile ilgilidir. Türkçe öğrenmek isteyen yabancı öğrencinin ilk karşılaştığı, dinleme ve konuşma açısından iletişime girdiği kişi Türkçe öğretmenidir. Bu yüzden öğretmenin kurduğu cümlelere çok dikkat etmesi ve öğrencinin düzeyine göre konuşması gerekir. Burada vurgu ve tonlamayla birlikte doğru telaffuza önem veren öğretmenin kesinlikle ağız özelliklerine dayalı konuşmaması, ölçülü dile uyması gerekir. Güzel konuşma, yalnızca tiyatroculara doldurtulan kasetlerdeki metinlerle değil, her an öğrenciyle iletişim halinde olan dil öğretmeninin anlatımı sırasında da öğrenilmektedir. Özellikle temel düzeyde öğrencilerin öğretmenlerinin konuşmalarını taklit ettikleri asla göz ardı edilmemelidir.
a.) Dinleme-Anlama Sınavları
Dinleme-anlama sınavları temel düzey (A1, A2), orta düzey (B1, B2) ve yüksek düzey (C1, C2) olmak üzere altı kur için ayrı ayrı hazırlanıp uygulanmalıdır. Dinleme-anlama metinleri kasetlere okunmalı ve dinletilen kasetler öğrencilerin anlayabileceği biçimde pürüzsüz bir sese sahip olmalıdır. Bu imkan yoksa hazırlanan metni öğretmen sınıf ortamına uygun bir sesle okumalı. Burada ses ne çok yüksek ne de çok düşük olmalıdır.
b.) Dinleme-Anlama Sınavı Öncesi Yapılması Gerekenler
Dinleme-anlama sınavı aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır:
- Metnin hazırlanması, bu metnin veya uygun bir metnin kasete okunması
- Metne dayalı soruların hazırlanması
- Sınava hazırlık
Dinleme-anlama sınavı için metin hazırlanırken veya kaydedilmiş metni olan bir kaset belirlenirken ilk yapılması gereken işlem, metnin öğrencilerin düzeyine uygun olup olmadığının belirlenmesidir. Metinler veya kasetlerin öğrencilerin yaşına ve ilgi alanlarına göre belirlenmesi uygun olacaktır.
Dinleme-anlama sınavında amaç, öğrencinin metinde geçen olayın nerede, nasıl, ne zaman ve kimler arasında geçtiğini oluş sırasına göre anlayıp sorulan cevaplaması olduğuna göre seçilen ya da hazırlanan metinlerin buna uygun olması gerekir. Bu sebeple, seçilen metinlerin okuma-anlama metinlerine göre daha akıcı ve anlaşılır olması şarttır. Metinler, hayattan kopuk olmamalı ve Türk kültüründen izler taşımalıdır. Çünkü dil öğretimi, kültür öğretimdir.
Dinleme-anlama sınavı için hazırlanan metinler, öncelikle öğrencilerin kelime hazineleri dikkate alınarak hazırlanacağı için metinlerdeki kelime sayılan da kurlara göre artmalıdır.
Metinlerdeki kelime sayıları şöyle olabilir:
- Temel Türkçe 1 (A1): 140-160 kelime
- Temel Türkçe 2 (A2): 160-180 kelime
- Orta Türkçe 1 (B1): 180-200 kelime
- Orta Türkçe 2 (B2): 200-220 kelime
- Yüksek Türkçe 1 (C1): 220-240 kelime
- Yüksek Türkçe 2 (C2): 240-260 kelime
Dinleme-anlama metinlerinde öğrencinin bilemeyeceği kelime sayısı iki veya üçü geçmemeli ve bu kelimeler öğrencinin anlamını tahmin edemeyeceği kadar zorsa sınavdan önce öğretmen tarafından açıklanmalıdır, çünkü metnin içindeki bazı kelimeler kilit konumunda olabilir ve o kelimeler anlaşılmazsa metnin yorumlanması ve soruların anlaşılması zorlaşabilir. Dinleme-anlama metinleri konuşma diline uygun olmalı ve yapaylıktan kaçınılmalıdır.
Metne dayalı soruların hazırlanması sırasında şunlara dikkat edilmelidir:
- Herhangi bir soru tipinde sorulan soru, değişik biçimlerle de olsa kesinlikle tekrar sorulmamalıdır.
- Dinleme-anlama soruları, dinleme metni hızla akıp gideceğinden öğrencinin anlık algılaması ve hızla cevap vermesini gerektirdiği için ağırlıklı olarak doğru/yanlış sorularından oluşmalıdır. Bu sorular, öğrencinin kolaylıkla cevap verebileceği kadar basit olmamalıdır. Doğru/yanlış soruları ortalama olarak on adet olabilir.
- Çoktan seçmeli sorular da dinleme-anlama için önemlidir. Çoktan seçmeli sorularda şıklar birbirine yakın olmalıdır. Bu sayede öğrencinin dinlediği metni gerçekten doğru anlayıp anlamadığı kontrol edilmiş olur. Çoktan seçmeli sorularda ortalama üç adet olabilir.
- Dinleme-anlama sorularında klasik soru tipi ya hiç olmamalı ya da metnin sonunda metni yorumlamaya dayalı olarak bir adet bulunmalıdır.
- Boşluk doldurmalı bir paragraf sorusu sorulmalı ve öğrencinin metnin bütününü ne derece kavradığı sınanmalıdır. Bu paragraf metnin bir özeti niteliğinde olabilir.
- Soruların tek doğru cevabı olmalıdır. Metni dinlemeye gerek duyulmadan cevaplanabilecek sorulara yer verilmemelidir. Ayrıca, cevabı olmayan veya tartışmalı sorular kesinlikle sorulmamalıdır.
Sınav öncesi yapılması gereken en son ve en önemli iş ise, dinleme-anlama sınavından önce sınavı yapacak öğretmenin kasetteki metni dinlemesi ve herhangi bir aksaklığın olup olmadığını kontrol etmesidir. Öğretmen, yalnız bununla da kalmamalı, soruları da iyice gözden geçirmelidir. Sınav sırasında aksaklıkları gidermeye çalışmak öğrencinin moralini bozar ve sınav motivasyonunu ortadan kaldırır.
c.) Dinleme-Anlama Sınavı Sırasında Yapılması Gerekenler
Dinleme-anlama uygulamasına başlamadan önce öğrencilerin biraz sonra dinleyecekleri konu hakkında genel bir bilgilerinin olması ve dinlemeye güdülenebilmeleri açısından soruların öğretmen tarafından yüksek sesle okunması gerekir. Daha sonra öğrencilerin bilemeyecekleri düşünülen kelimeler varsa bunları öğretmen izah etmeden dinleme işlemine geçilmemelidir.
Dinleme-anlama metinleri iki kez dinletilmelidir. Metin bir kere dinletilip on dakika öğrencilerin anlayabildikleri kadar sorulara cevap vermeleri beklenmeli daha sonra ikinci kez dinletilip eksik kalan cevapların tamamlanması için belirli bir süre verilmelidir. Bu süre de ortalama on dakika olmalıdır. Metinler ortalama on dakika sürdüğüne göre dinleme-anlama sınav süresi de kırk dakika olmalıdır.
Sınav kağıdında hangi soruya kaç puan verileceği kesinlikle belirtilmelidir.
d.) Dinleme-Anlama Sonrasında Yapılması Gerekenler
Dinleme-anlama etkinliği sınav değil de sınıf içi uygulaması ise, yukarıdaki söylediklerimizin tamamı uygulandıktan sonra bazı uygulamalara yer verilebilir. Eğer, dinletilen metin bir diyalogsa öğrencilerden bu diyalogda yer alan cümle kalıplarından hatırlayabildiklerini yazılı veya sözlü olarak tekrar etmeleri istenir. Böylece, öğrencilere yeni kalıplar öğretilmiş olur. Metin eğer hikaye tarzındaysa anlatılan hikayenin devamının nasıl olabileceği önce sözlü sonra yazılı olarak anlattırılabilir. Ayrıca, metinde geçen kelimelerin eş, yakın, zıt ya da uzak anlamlılarının buldurulması çalışmaları ile metni özetletme gibi uygulamalar gerçekleştirmek yerinde olacaktır.
Kaynak: Barın. E ve Güzel A. (2013). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi. Ankara. Akçağ Yayınları.
Not: Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanabileceğiniz örnek dinleme-anlama sınavlarına aşağıdan erişebilirsiniz:
