Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi esnasında öğrencide geliştirmeye çalıştığımız dört temel dil becerisinden belki uygulanması ve eğitimi en zor olan kısım dinleme becerisi kısmıdır. Türkçe’yi yabancı dil olarak öğretirken pek çok dinleme etkinliği yapılması ve öğrencinin dinleme-anlama becerilerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Maalesef ülkemizde genellikle gramer ve konuşma tabanlı Türkçe dil öğretimi yapıldığından dinleme-anlama etkinlikleri geri planda kalmakta. Bu yazıda çeşitli kaynaklardan derlediğim bilgilerden faydalanarak yabancı dil öğretimi esnasında dinleme öncesi/dinleme esnası ve dinleme sonrası etkinliklerin nasıl yapılması gerektiğinden söz edeceğim.
Dinleme öğretiminde amaç, öğrencilerin amaç dildeki sesleri tanımak, bir bağlam içinde yer alan vurgulama ve tonlamaların neden olduğu anlam değişikliklerini fark etmek ve en önemlisi de konuşmacıdan gelen mesajı tam ve doğra olarak anlamasını sağlamaktır. Normal hızla konuşulduğunda, konuşmacıdan gelen mesajın anlaşılmasında en küçük ayrıntıların anlaşılmasından çok genel bir bilginin alınmış olması çok önemli olmaktadır.
Konuşmacıdan gelen mesajın tam olarak anlaşılması da iletişim kurulmasındaki amaca, konuşmacı ile dinleyicinin ortak yaşantılarının çokluğuna ve aynı sosyal ve kültürel ortamdan gelişlerine göre anlamlılık kazanmaktadır. Ortak yönleri, kültürleri ve sosyal ilişkileri olmayan ve sözlü iletişim kurmada belli bir amacı bulunmayan kişilerin birbirlerine gönderdikleri mesajı anlamaları oldukça güç olmaktadır. Buna bir de konuşulan dile hakimiyet ve o dilin yapılarını konuşulduğunda tanıma ve seçebilme eklenmektedir.
Bu nedenle dinleme öğretiminde öncelikle dilin fonolojik yapılarının tanınması ve daha sonra bunların seçilebilmesi önemli olmaktadır.
Bu amaçla dinleme öğretimi çalışmaları yapılırken öncelikle hedefin belirlenmesi gerekir. Bu çalışmalarda amaç, sadece dinleme değil aynı zamanda duyulanı anlamaktır. Genel hedef bu şekilde belirlendikten sonra öğrencide hangi davranışları geliştireceğimize karar vermeliyiz. Genelde öğrencilerde geliştirilmesi istenen davranışlar:
- Duyduğu metnin genel olarak ana hatlarıyla ne olduğunu söyleme/yazma
- Duyduğu metnin ayrıntılı olarak ne olduğunu söyleme/yazma
- Duyduğu metinde geçen kişilerin tutum ve düşüncelerini söyleme/yazma
- Duyduğu metinde geçen olayın nerede, ne zaman ve nasıl olduğunu oluş sırasına göre söyleme/yazma
- Duyduğu metinde geçen sözcüklerin anlamını kestirebilme
- Duyduğu metinde geçen cümle yapılarının anlamlarını ve kullanışlarının nasıl olduğu söyleme/yazma
- Dinlenecek metnin başlık, resim ya da diğer ipuçlarına bağlı kalarak ne hakkında olacağını kestirme
- Anlamaya yardımcı olacak değişik tonlama ve vurgularının kullanılışını fark etme
- Duyduğu metni kendi cümleleriyle ikili ya da grup çalışması yoluyla başkasına aktarmaktır.
Dinleme Öğretiminde İzlenecek Sıra
►Dinleme öncesi etkinlikler
1. Tanıtma: Dinlenecek konu hakkında genel bilgi verilir.
2. Kestirme: Öğrencilere dinlenecek konunun başlığı, resim ve diğer ipuçları verilerek dinlenecek metnin ne hakkında olacağını kestirmeleri istenir. Bunda amaç, öğrencilerin dinleyecekleri konu ile hangi mesajın verilmek istendiğini önceden kestirebilmesidir.
3. Sahnenin Oluşturulması: Bu özellikle başlangıç düzeyindeki öğrenciler için oldukça yararlıdır. Orta ve ileri düzeydeki öğrenciler için de zaman zaman kullanılır. Sahneyi oluşturma dinlenecek metinde geçen olayın görsel araçlarla canlandırılmasıdır. Bunda amaç, öğrencilerin duyduklarını görsel olarak da görmelerini sağlamak; böylece metni daha iyi anlamalarına yardımcı olmaktır. Sahne oluştururken kişiler, yer ve zaman görsel ipuçlarıyla ya tahtaya çizilerek ya da figürlerle pazen tahtada gösterilir. Konunun özelliğine göre gerçek objeler, modeller, duvar resimleri gibi değişik görsel araçlardan yararlanılır.
4. Yeni Sözcüklerin Öğretimi: Dinlenecek metinde geçen yeni sözcükler ve gerekirse yeni cümle yapıları öğretilir.
5. Genel Soruların Yöneltilmesi: Dinlenecek metinle ilgili çok genel 2-3 soru sorulur. Soruların tahtaya yazılması ya da dikte ettirilmesi daha iyi olabilir. Konu, başlangıç düzeyinde üç, orta düzeyde iki ve ileri düzeyde bir kez tümüyle dinletilir ve daha sonra öğrencilerin genel sorulara cevap vermeleri istenir.
►Dinleme anındaki etkinlikler
1. Öğretmen metni yüksek sesle okur. Varsa teyp ya da kasetçalar kullanır. Radyo, video ya da dil laboratuvarında bu çalışma yapılıyorsa öğrencilerin sadece dinlemeleri istenir.
2. Öğrenciler metni dinlerken kimi sesleri tanımaları istenir (Bu aşamada öğretmen teyp kullanıyorsa durdurup öğrencilere az önce ne duyduklarını ve seslerin nasıl telaffuz edildiğini sorar. Sesleri tanımalarına ve anlam ayırt etmelerine yardıma olmaya çalışır).
3. Bu aşamada öğretmen, başlangıç düzeyindeki öğrencilere ders veriyorsa tekrar alıştırmalarına yer verebilir. Bu çalışmayla daha çok telaffuzun doğru olarak öğrenilmesine yardımcı olur.
4. Orta ve ileri düzeydeki öğrencilerin dinlerken not almaları istenir. Kitaptaki sorular ya da öğretmen tarafından hazırlanan dinlediğini anlama ile ilgili sorulara cevap verebilmek için not almaları da söylenir.
► Dinleme sonrası etkinlikler
1. Dinlenen metinle ilgili ayrıntılı sorulara cevap verilir.
2. Dinlenen metnin sözlü ya da yazılı olarak özeti çıkarılır.
3. Dinlenen metinle ilgili eğitsel oyunlarla, iletişimsel çalışmalara yer verilir. Bu çalışmalar:
▼Giriş ve gelişme kısmı dinlenen bir hikâyenin sonuç kısmını söyleme ya da yazma,
▼Metni dinlerken ya da dinledikten sonra duyulanları resimle ya da çizgi resimlerle ifade etme,
▼Dinlenen metinle ilgili resimlerin ya da cümleleri oluş sırasına göre düzgün sıralama,
▼Dinlenenleri yazma ya da dikte etme,
▼Duyulan eksik bir cümleyi tamamlama,
▼Dinlenen metne uygun başlık önerme,
▼Metinde boş bırakılan yerleri doldurma gibi çalışmalardır.
Bu çalışmalarda dinleme becerisinin gelişip gelişmediğini belirlemek için ölçme ve değerlendirmeye önem verilmelidir.
Kaynakça:
Demirel, Özcan (2014). Yabancı Dil Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları
2 Yorumlar
merhaba , dinleme aktiviteleri nereden bulabilirim? internette cok arastirdim ancak bir sonuca ulasamadim
Merhaba,
Dinleme etkinlikleri genellikle ders kitaplarının yanında veriliyor. Yabancılara Türkçe öğretimi için oluşturduğum online kaynak kütüphanesinde bazı kaynaklar mevcut aşağıdaki linkten inceleyebilirsiniz:
yabancilaraturkce.gurkanbilgisu.com